مراسم یادبود بیست و چهارمین سالگرد فاجعه 20 ژانویه

در روز 20 ژانویه 2014 (30 دی 1392) در سفارت جمهوری آذربایجان در جمهوری اسلامی ایران، مراسم یادبود بیست و چهارمین سالگرد فاجعه 20 ژانویه 1990 برگزار گردید.

در ابتدا، برای شادی روح شهدای فاجعه 20 ژانویه دعا خوانده شد و سپس فیلم مستندی در رابطه با فاجعه مذکور به نمایش درآمد.

نیروهای ارتش شوروی که بدون هیچگونه اطلاع قبلی در بامداد روز 20 ژانویه وارد شهر شده بودند، ساکنین بی‌دفاع شهر را که به منظور نشان دادن اعتراض خود به کوچه و خیابان آمده بودند، به آتش تیربارها و مسلسل‌ها بستند. در این شب، سربازان شوروی در مناطق مختلف باکو، 121 نفر را به قتل رسانیده و بیش از 700 نفر از شهروندان را زخمی کردند. با احتساب شبهای بعدی، در مجموع 132 نفر کشته شدند که از این تعداد 123 نفر مرد، 5 نفر زن و 4 تن کودک بودند.

در فاجعه 20 ژانویه، در کنار آذربایجانی‌های مسلمان، 6 نفر روس، 3 نفر تاتار و 3 نفر یهودی ساکن باکو نیز کشته شده‌اند. در میان کشته‌شدگان 4 نفر نظامی، 1 نفر پزشک و 4 نفر دارای مدرک دکترا بوده‌اند. در میان 700 نفر زخمی ثبت‌شده، 25 زن و 20 کودک نیز حضور داشته‌اند.

در اواخر دهه 1980، وضعیت اجتماعی-سیاسی آذربایجان شدت یافت. فرآیندهای موجود در اتحاد جماهیر شوروی سابق، عدم انجام صحیح اصلاحات اقتصادی و وقوع اشتباهات فاحش در عرصه سیاست ملی موجب گسترش جنبش‌های ملی-آزادیخواهانه در آذربایجان نیز شد. یکی از مهمترین دلایل شدت یافتن وضعیت اجتماعی-سیاسی در آذربایجان، ابراز ادعای خاک از سوی ارمنستان برعلیه آذربایجان و مطرح‌شدن «مشکل ساختگی قره‌باغ کوهستانی» بود. سران اتحاد جماهیر شوروی که بهانه جلوگیری از وقوع اغتشاشات جمعی را بدست آورده بودند، در ماه ژانویه سال 1990، اعزام نیروهای نظامی به باکو را آغاز نمودند.

مصوبه مورخ 19 ژانویه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی مبنی بر اعلام وضعیت فوق‌العاده در شهر باکو از روز 20 ژانویه نیز از ساعت 6 صبح روز 20 ژانویه تنها توسط خودروهای زرهی به مردم ابلاغ می‌شد.

در شب نوزدهم ژانویه، مرکز برق تلویزیون آذربایجان منفجر شد. کمیسیون دولتی تحقیق در رابطه با فاجعه 20 ژانویه اثبات نموده است که انفجار مذکور توسط ارگان‌های اطلاعاتی شوروی برنامه‌ریزی و اجرا شده است.

ملت آذربایجان همه ساله در روز 20 ژانویه، خاطره فرزندان قهرمان خود با احترام یاد می‌نماید و فاجعه 20 ژانویه که تا ابد در صفحات خونین حافظه تاریخی آذربایجان ثبت شده است، به عنوان روز ماتم ملت آذربایجان به شکلی گسترده گرامی داشته می‌شود.

مجموعه شکوهمند «مشعل ابدی» به منظور احترام به یاد و خاطره شهدای مبارزه در راه آزادی آذربایجان با اقدام حیدر علی‌اف رهبر فقید ملت آذربایجان در خیابان شهدا که در بلندترین نقطه شهر باکو قرار دارد، بنا نهاده شده است. به موجب فرمان مورخ 17 ژانویه 2000 که به امضاء ریاست جمهوری آذربایجان رسیده است، لقب افتخاری «شهید 20 ژانویه» به شهدای فاجعه 20 ژانویه 1990 داده شده است.

در اسناد رسمی تصویب‌شده در سالهای بعد نیز، اهمیت منحصربفرد روز 20 ژانویه به عنوان نماد قهرمانی در راه آزادی، استقلال، حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشور در تاریخ معاصر آذربایجان قید شده است.